Taalcolumns van Ruud Hendrickx

Iek of isch

De leraren zijn boos. Minister Vanderpoorten is van plan ze pas op hun achtenvijftigste met pensioen te laten gaan. Maar dat is onmenselijk, zeggen de leraren. “Ons werk is psychisch en fysisch veel te zwaar.” Waarschijnlijk zijn het allemaal natuurkundeleraren.

Over het verschil tussen ‘fysiek’ en ‘fysisch’ heb ik het anderhalf jaar geleden al eens gehad. Voor de hardleersen onder ons: ‘fysisch’ hoort bij fysica, de natuurkunde, ‘fysiek’ verwijst naar het lichaam. Als de leraren hun werk lichamelijk niet meer aankunnen, dan is het fysiek zwaar.

Als de twee vormen naast elkaar bestaan, betekenen ze gewoonlijk wat anders of kun je ze niet in elke situatie gebruiken. ‘Metrisch’ is heel wat anders dan ‘metriek’: onze centimeters en millimeters behoren tot het ‘metrieke’ stelsel, maar een gedicht dat in een strak metrum geschreven is, is ‘metrisch’. Ik sta ‘kritisch’ tegenover het taalgebruik op onze netten, de toestand van de slachtoffers is ‘kritiek’. ‘Komisch’ en ‘komiek’ betekenen wel hetzelfde, maar ‘komisch’ is toch wel verfijnder.

Hier zijn we het over eens: met ‘‑isch’ en ‘‑iek’ kun je bijvoeglijke naamwoorden afleiden van doorgaans ‘geleerde’ woorden. Maar zijn er ook regels die bepalen wanneer het ‘‑iek’ of ‘‑isch’ moet zijn? Nee. Soms kun je alleen maar ‘‑iek’ gebruiken, soms alleen maar ‘‑isch’, soms kan het allebei. Dat wordt dus opzoeken als je twijfelt.

Vlamingen en Nederlanders zijn het er niet altijd over eens of het ‘‑ies’ of ‘‑iek’ moet zijn. Nederlanders geven een ‘diplomatiek’ antwoord, Vlamingen geven een ‘diplomatisch’ antwoord. Nederlanders wijzen gedwongen ontslagen ‘categorisch’ af, Vlamingen wijzen ze ‘categoriek’ af. Dat Vlamingen ‘generische’ geneesmiddelen hebben en Nederlanders ‘generieke’, dat wist je al. Maar we zijn allebei even ‘melancholisch’ als ‘melancholiek’.