Kommer en kwel in het nieuws. In 1999 zijn 4500 kinderen tot twaalf jaar gedood of gewond geraakt bij verkeersongevallen. In Spaans Baskenland is bij een bomaanslag één politieagent gedood en in Macedonië werden twee soldaten gedood toen ze op een mijn reden.
Heb jij ook zo’n medelijden met die twee arme soldaten? Eerst op een mijn rijden en daarna vermoord worden. Als je nu niet meteen begrijpt waar ik naartoe wil, dan is je dat vergeven. Veel mensen blijken er namelijk niets op tegen te hebben – zelfs de gerespecteerde taaladviseurs van Onze Taal niet – maar voor mij zijn ‘gedood worden’ en ‘omkomen’ twee heel verschillende dingen.
‘Doden’ veronderstelt dat iemand actief bezig is: met schieten, kelen, neersteken, noem maar op. Het is synoniem met ‘doodmaken’, ‘ter dood brengen’, ‘ombrengen’, ‘vermoorden’, ‘van het leven beroven’. Gijzelaars kunnen gedood worden door hun ontvoerders. Driehonderd biogeiten moesten gedood worden omdat ze mogelijk mond-en-klauwzeer opgelopen hadden. Figuurlijk kun je de tijd doden.
Wie door omstandigheden het leven verliest, ‘komt om’. Zo’n autobom (of bomauto, je kiest maar) denkt niet gauw: “Laat ik ’s ontploffen en een paar politieagenten doden.” Nee, de bom ontploft gewoon en door die ontploffing ‘komen’ de agenten ‘om’. Als een motorrijder onderuitgaat en sterft, is hij niet gedood door zijn motorfiets. Hij ‘heeft het leven verloren’ of hij ’is verongelukt’. Mensen worden niet gedood door een lawine, ze komen erin om.
Als het om ongelukken of andere omstandigheden gaat, is ‘gedood worden’ klakkeloos vertaald Engels (‘to be killed’). Journalisten lezen het zo vaak in de berichten van de persbureaus en iedereen hoort het zo vaak in films en feuilletons dat we er niet meer bij stilstaan. Maar, neem het van mij aan, niemand zegt spontaan dat zijn buurman het afgelopen weekend ‘gedood is’ toen hij tegen een boom reed. Tenzij natuurlijk de buurvrouw hem achteraf gekeeld heeft, omdat hij haar nieuwe auto in de prak gereden had.