In 2002, toen ik mijn eerste stuk over ‘Joden’ en ‘joden’ schreef, golden andere officiële spellingregels dan nu. De Woordenlijst kende maar één spelling, die met kleine letter, maar andere naslagwerken maakten onderscheid tussen de religie en het volk.

Tegenwoordig zijn de officiële regels in theorie duidelijk. “Geo-etnische namen worden met een hoofdletter geschreven”, schrijft de Technische Handleiding. “Namen van culturele, maatschappelijke, religieuze, filosofische stromingen en namen van kunststromingen krijgen als regel een kleine letter.” Dat geldt ook voor samenstellingen en afleidingen met beide soorten namen.

Doorgaans leveren de spellingregels weinig of geen problemen op. We spellen ‘Arabier’, ‘Gentenaar’, ‘Viking’ en ‘Vlaming’ omdat die namen in de geo-etnische sfeer zitten, en ‘boeddhist’, ‘hindoe’ en ‘protestant’ omdat die naar stromingen verwijzen.

Religie of etnie?

Twijfels en discussies duiken weleens op als het over de spellingvarianten ‘jood(s)’ of ‘Jood(s)’ gaat. Taaladvies.net stelt het zo: “Of ‘jood’ of ‘Jood’ bedoeld is, is in de praktijk niet altijd eenduidig, omdat geloof en etniciteit zo nauw met elkaar samenhangen: joodse gelovigen behoren over het algemeen tot het Joodse volk en veel Joden zijn joods.” De theorie is niet altijd makkelijk toe te passen in de praktijk.

Rudi Vranckx heeft het duidelijk over religie als hij op deredactie.be schrijft over “moslim, christen, jood of atheïst”. Kleine letter, dus. Ik twijfel ook niet bij: “In de synagoge van Ukkel is een joodse herdenkingsplechtigheid gehouden voor de slachtoffers van de aanslagen in Parijs.”

Een hoofdletter is, zoals gezegd, verplicht in een geo-etnische context. Simone Veil, de eerste vrouwelijke voorzitter van het Europees Parlement en een overlevende van de Holocaust, noemt die “the planned extermination meant to eliminate an entire people – the Jewish people” op een website van de Verenigde Naties. De Holocaust gaat om de massale vervolging en uitroeiing van de Joden, het Joodse volk, tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Mark Zuckerberg, de man achter Facebook, noemt zichzelf atheïst. Hij is in elk geval van Joodse afkomst en stond ooit op nummer 1 op de lijst van de meest invloedrijke Joden in ‘The Jerusalem Post’.

De context is, helaas, niet altijd zo eenduidig. Is de Franse acteur en regisseur Roger Hanin, die onlangs is overleden, geboren in een joodse of Joodse familie in Algerije? Heeft Amedy Coulibaly een aanslag gepleegd op een joodse of Joodse supermarkt in Parijs? Was de doodgeschoten man in Kopenhagen een joodse of Joodse bewaker van de synagoge? Hebben de joodse of de Joodse scholen hun lessen geschrapt in Antwerpen? Zijn in Sarre-Union honderden joodse of Joodse graven vernield?

“Als het onderscheid moeilijk te maken is,” schrijft Taaladvies.net, “raden we aan om in één tekst consequent een hoofdletter te gebruiken.” Laten we dat principe maar aanhouden.

Gevraagd om een reactie zegt prof. dr. Julien Klener, judaïst en voorzitter van het Centraal Israëlitisch Consistorie van België, dat hij ‘joodse begraafplaats’, met kleine letter, schrijft. Hetzelfde geldt voor ‘joodse scholen’: “Aangezien het kenmerkende van joodse scholen de religieuze dimensie is, met kleine letter.”

Tot slot spreekt hij ook een wens uit: “Rekening houdend met de diverse definities van het joods-zijn, zou het beter zijn om, eens en voor altijd, alles met hoofd- of kleine letter te schrijven.”

Wat doen andere talen?

Het Nederlands is niet de enige taal met spellingonzekerheid. Volgens het woordenboek van de ‘Académie française’ schrijven we ‘Juif’ als de betekenis “personne descendant de l’ancien peuple d’Israël” vooropstaat en ‘juif’ als het gaat om een ‘personne qui professe le judaïsme’. Het Frans maakt dus hetzelfde onderscheid als het Nederlands. Tenminste bij de zelfstandige naamwoorden. Het bijvoeglijk naamwoord ‘juif’ is altijd met kleine letter: le peuple juif, la communauté juive, la religion juive.

In de Oxford Spelling van het Engels, die in grote delen van de Engelstalige wereld en in verscheidene internationale organisaties toegepast wordt, worden ‘Jew’ en ‘Jewish’ altijd met hoofdletter gespeld. In het Duits heeft het zelfstandig naamwoord ‘Jude’ altijd een hoofdletter – zoals alle zelfstandige naamwoorden in het Duits – en ‘jüdisch’ altijd een kleine letter. Geen spellingdiscussie daar.