Vorig week werd het heuglijke nieuws gemeld dat wolvin Noëlla opnieuw zwanger is. Als ik dat als taaladviseur lees, dan weet ik dat er heibel op komst is. Gegarandeerd zit er even later een bericht in mijn postvak dat we taalverloederaars zijn – is het al iemand opgevallen dat ‘taalverkrachters’ uitgestorven lijkt – want weten we dan niet dat dieren ‘drachtig’ zijn?
De berichten zijn gekomen. Vijf om precies te zijn. Maar toegegeven, ze waren beleefd geformuleerd. “Een vrouw is zwanger, een dier is drachtig.” “Het is niet de eerste keer dat ‘zwanger’ wordt gebruikt als het over dieren gaat, maar ik dacht dat dit enkel voor mensen mocht/diende gebruikt te worden.”
Taal is zelden zwart-wit en de ware toedracht is ook in dit geval weer genuanceerder. Laat ik het kort zo zeggen: vrouwen zijn vandaag nooit drachtig, ook sommige dieren kunnen vandaag zwanger zijn.
In 1567 schreef de Antwerpse dichteres Anna Bijns deze prachtige verzen:
Gods Sone / eeuwich als God vader almachtich
Die is nu voor ons een kindeken gheboren
Dwoort is vleesch / de maecht is werden drachtich
Ghelijck Ezayas / had geseyt te voren
Dat is wel even schrikken als je zoiets leest over de Heilige Maagd. De woordenboeken zeggen dan ook terecht dat vandaag ‘drachtig’ alleen van dieren gezegd wordt.
Diezelfde woordenboeken zeggen dat ‘zwanger’ van vrouwen wordt gezegd en ook wel van vrouwtjesdieren. Maar, voeg ik er voor de volledigheid aan toe, niet van álle vrouwtjesdieren. Als je teksten van dichterbij bekijkt, zul je merken dat vooral dieren waar we als mens een band mee hebben, zwanger zijn. Je kat, je hond, je paard noem je misschien zwanger, maar een vleermuis of een mol? Een mensaap noemen we ook eerder zwanger dan drachtig, omdat we ons in hun uiterlijk en gedragingen herkennen.
‘Drachtig’ gebruiken we vooral bij grote dieren en zeker als we ze puur functioneel zien. Koeien en ezels noemen we drachtig. Tenzij … we hun een naam geven. Want een dier dat je een naam geeft, daar heb je dan weer een band mee. En dan worden ze een klein beetje mens en dus ook zwanger.
Het is dus helemaal niet zo gek dat wolvin Noëlla opnieuw ‘zwanger’ is en elke andere wolf die we niet bij naam kennen ‘drachtig’.